Vanaf het begin was het doel duidelijk geformuleerd: het creëren van voldoende nieuwe onderwijsplekken plus het uitvoeren van achterstallige onderhoudswerkzaamheden. Al tijdens het proefproject in 2016 ontstond er een veelbelovend concept: modulaire houten gebouwen die door planners waren ontworpen. Gerrit Fluthwedel van het Berlijnse senaatsbestuur voor Stadsontwikkeling, Bouwen en Wonen verduidelijkt: “De tijdgerelateerde en economische voordelen van deze projecten waren doorslaggevend. Er worden in korte tijd geen provisorische maar permanente houten schoolgebouwen met moderne pedagogische ruimtelijke concepten gebouwd. In een groeistad als Berlijn kan op deze manier snel en toch kwalitatief hoogwaardig aan de vraag naar onderwijsplekken worden voldaan.”
Uitdagingen bij de bouw toekomstgericht opgelost
De raamovereenkomst als hoofdaannemer voor de bouw van de houten modulaire extra gebouwen werd vergund aan Kaufmann Bausysteme GmbH uit het Oostenrijkse Reuthe. Architectenbureau NKBAK uit Frankfurt am Main ontwierp een gebouw van 3 verdiepingen en 10 meter hoog dat vervolgens door Kaufmann Bausysteme werd gerealiseerd. 96 modules van vurenhout, elk 3 meter breed en 8 meter lang, creëren een bruto vloeroppervlak van 2.950 m² met een bruikbaar oppervlak van 1.900 m². Hierin is plek voor meer dan 400 scholieren in 16 klaslokalen, acht gemeenschappelijke ruimtes en een mensa. De bouwtijd voor elk gebouw kon tot vier maanden worden teruggebracht. Projectleider Sebastian Hagspiel van Kaufmann Bausysteme licht toe: “De uitdaging was om vóór aanvang van de montage alle details zodanig te plannen dat, bij een prefabricageniveau tot 90%, alle disciplines op de bouwlocatie op elkaar konden aansluiten, wat de bouwtijd drastisch zou verkorten. Het huidige ontwikkelingsniveau van modulair bouwen biedt een bouwkundig, energietechnisch en architectureel uitgerijpt concept dat gelijkstaat aan dat van conventionele gebouwen. Modulaire gebouwen zijn geschikt voor plekken waar efficiënt ruimte moet worden gecreëerd, zoals voor studentenwoningen of zorginstellingen.”
De drempelvrije HOMEB-scholen zorgden voor tevredenheid bij alle betrokkenen, want ze zijn ook nog duurzaam. Op de platte daken van 52 x 20 meter worden extensieve groendaken met zonnestroomsystemen aangebracht en doordat er ter plekke minder werkzaamheden nodig zijn, neemt ook de hoeveelheid afval, stof en lawaai op de bouwlocatie af. Daarnaast zorgt het hout voor een beter binnenklimaat, wat het algemene welzijn en het concentratievermogen in een ruimte ten goede komt. Bedrijfsleider Christian Kaufmann vertelt wat zijn bedrijf belangrijk vindt bij de bouw van scholen: “Ook het bouwen moet zich blijven ontwikkelen. Niet alleen de taken, concepten en organisatievormen van scholen veranderen, ook de vorm en aard van nieuwe of gerenoveerde schoolgebouwen. Schoolbouw moet gericht zijn op pedagogiek, want het zijn niet enkel gebouwen waar leerlingen, onderwijskrachten en alle andere betrokkenen verblijven. Deze ruimtes moeten voldoen aan de eisen van actief gebruik voor de scholing en opleiding van de jongere generatie.” Dit is ook de zienswijze van architect Andreas Krawczyk van NKBAK die de inspiratie van dit bureau als volgt beschrijft: “Hoe ziet een goede opleidingslocatie er tegenwoordig uit? Niet alleen een plek om te leren, maar bovenal: leefruimte waar jonge mensen de dag doorbrengen, een plek om zich mee te identificeren en een rustpunt in een snel veranderende wereld. Door de dringende noodzaak om snel nieuwe onderwijsgebouwen neer te zetten, worden wij architecten gedwongen ons te oriënteren op wat technisch en materieel mogelijk is. Modules zijn daarvoor buitengewoon goed geschikt. Hout creëert niet alleen een duidelijk gevoel van warmte, het praktische kan zich ook van zijn mooie kant laten zien.” Een gebouw ontwerpen dat in totaal 32 keer verspreid over de stad wordt neergezet, is ook voor hem niet vanzelfsprekend en een hele eer.
Hoe materialen en vakwerk samengaan
Kaufmann Bausysteme kon veel stappen bij de werkzaamheden aan het project intern uitvoeren, maar was bijvoorbeeld voor de gevelafwatering aangewezen op externe expertise. Volgens Sebastian Hagspiel werd de besluitvorming op dit gebied vergemakkelijkt door een samenwerking die al jaren bestond: “Niet elke afwateringsoplossing is geschikt voor houten gebouwen. Onze relatie met de firma Richard Brink, jarenlang expert op dit gebied, is in de loop van verschillende projecten steeds hechter geworden, zodat het voor ons bij de HOMEB-scholen vanaf het begin duidelijk was dat we de ‘Stabile Air’ gevelgoten wilden gebruiken."
De ‘Stabile Air’ is speciaal ontwikkeld voor houten gevels, want de ruime ventilatieopeningen zorgen voor constante ventilatie van de fundering van het gebouw. De Oost-Westfaalse metaalwarenfabrikant vervaardigt zijn hoogwaardige gevelgoot zowel in standaard- als speciale maten om aan te sluiten bij de lokale, specifieke omstandigheden en altijd een normconforme, maar ook perfect passende afwatering van de fundering te waarborgen. Met behulp van de ‘Stabile Air’ met een speciale vormgeving en bijkomende uitkraging biedt de fabrikant bovendien een uitvoering die exact op elke dagkant is afgestemd. De montage met het vereenvoudigde steeksysteem vindt plaats zonder de gangbare hoeksteunen, zodat naast de toch al snelle modulaire bouwwijze de bouwtijd nog verder kon worden verkort. Door de afstand ten opzichte van de fundering van het gebouw wordt het ontstaan van capillaire krachten en vochtopname door het hout voorkomen. Uiteindelijk wordt het water via de drainagesleuf aan de omliggende ondergrond afgegeven.
Het familiebedrijf uit het Duitse Schloß Holte-Stukenbrock leverde per HOMEB-schoolgebouw een goot van 141 meter met een materiaaldikte van 1,5 mm. Maasroosters en drainageputten van het bedrijf met een uitsparing voor een regenpijp ronden het hele pakket af. De goten van thermisch verzinkt staal vormen een opvallend contrast met de houten gevel en zorgen daardoor niet alleen bouwkundig maar ook visueel, samen met de aluminium panelen als gevelafdekking, voor een passende accentuering. De eindconclusie van Gerrit Fluthwedel: “Het BSO is een groot succes voor de stad en laat zien hoe de lokale politiek de problemen van burgers kan oplossen. De HOMEB-scholen met in totaal zo'n 13.000 nieuwe onderwijsplekken vormen een belangrijke bouwsteen van dit grote investeringsproject en wij bedanken alle betrokkenen die aan het succes ervan hebben bijgedragen.“
(ca. 7.420 tekens)
